O projekcie

FORTYFIKACJE ŚLĄSKA

Projekt Fortyfikacje Śląska ma za zadanie przedstawić i odwzorować cały system fortyfikacji wojskowych, który zaczęto budować przed II wojną światową. wojna światowa. To właśnie te fortyfikacje z silnym motywem historycznym, które dzięki mozolnej pracy zdołały zmaterializować się w dużej liczbie dostępnych twierdz i otwartych muzeów, oferują turystom szeroką gamę atrakcji i zachowują fragmenty tej jeszcze niedawnej przeszłości.

Już od ponad ośmiu dekad są nieodłączną częścią krajobrazu Czeskiego Śląska. Ukryte w lasach, często w miejscach, gdzie nie odnajdziesz ich wśród bujnej roślinności, chociaż jesteś od nich oddalony zaledwie o kilka metrów, a czasami na łąkach lub w polach, gdzie w otwartym krajobrazie tworzą niezwykłe, samotne elementy, przyciągające każdego, kto nie jest stąd. Często zmuszają człowieka, aby się przy nich zatrzymał, nieważne dokąd zmierza. Są źródłem wielu legend i tajemniczych historii, ale także prawdziwych wydarzeń, które naprawdę miały miejsce. Stały się miejscem zabaw dla dzieci, wizyt ciekawskich, a często również życiową pasją wielu hobbystów. Małe rzopiki, duże schrony piechoty, jak również twierdze artyleryjskie z najpotężniejszymi obiektami i rozległymi obszarami w głębokich podziemiach, są nieodłączną pamiątką po kraju w trudnej sytuacji, który w drugiej połowie lat 30. ubiegłego wieku starał się zrobić wszystko, co możliwe i niemożliwe, aby zachować swoją suwerenność i integralność terytorialną przed znacznie silniejszym liczebnie wrogiem, jakim były nazistowskie Niemcy. Historia determinacji, zdrady i rozczarowania nie przestaje fascynować pokoleń nawet po kilkudziesięciu latach, zwłaszcza w regionach, w których dzięki nim te chwile są wciąż dobrze odczuwalne, nawet po tak długim czasie. Czechosłowackie umocnienia nieodłącznie łączą się z regionem Opawy, tak jak źródła lecznicze z Karlowymi Warami, a winnice z południowymi Morawami.

Około 260 rzopików, 56 schronów piechoty i twierdza artyleryjska Smolkov, które można odnaleźć tutaj po dziś dzień, co prawda nie przeżyły oczekiwanych walk jesienią 1938 roku, ale i tak w wielu przypadkach stały się historycznymi pamiątkami najnowszej historii naszego kraju. Burzliwe czasy pozostawiły niezatarty ślad na tych obiektach – koniec lat 30., kiedy wybudowano twierdze, miał oddalić zmierzch istnienia pierwszego państwa czechosłowackiego. Okres okupacji twierdzy upłynął pod znakiem rozległych grabieży, których konsekwencje, zwłaszcza na wyrwanych kopułach i strzelnicach, widoczne są do dziś. Jednak przekonanie Nazistów, że obiekty fortyfikacji byłej Czechosłowacji nigdy nie znajdą żadnego zastosowania i mogą służyć jedynie jako źródło surowców i materiałów przed ich ostatecznym zniszczeniem, zwróciło się przeciwko nim samym pod koniec II wojny światowej. Wycofująca się armia niemiecka została ostatecznie zagnana do miejsc, w których pierwotnie miała rozpocząć plany podboju swojego „Wodza”. Gołe, splądrowane żelbetowe monolity miały więc posłużyć Niemc jako jedna z ostatnich nadziei na powstrzymanie, a przynajmniej spowolnienie sowieckiego natarcia, które z każdym dniem wraz z narastającym wyczerpaniem i stratami Niemców w ludziach i sprzęcie, stawało się coraz bardziej nieubłagane. Z tego czasu możemy znaleźć serię obiektów uszkodzonych podczas walk wyzwoleńczych. Od dziur po kulach w ich ścianach, aż po całej rzopiki i schrony piechoty wysadzone w powietrze. Po wyzwoleniu przez krótki czas brano pod uwagę reaktywację i modernizację całych umocnień czechosłowackich, na te plany nie było jednak czasu, ani pieniędzy, dlatego większość obiektów zaczęła stopniowo pustoszeć i częściowo popadać w ruinę Ponad czterdziestoletnie rządy komunistycznego reżimu nie sprzyjały upamiętnianiu historii Pierwszej Republiki, a o twierdzach, ich rozwiniętej technologii i pogranicznikach z tamtych czasów nie mówiono albo w ogóle, albo jedynie zdawkowo i to w taki sposób, aby interpretacja wydarzeń z lat 1935-38 była na rękę rządzącym.

Ludzi oczywiście wiedzieli, że wiele rzeczy wyglądało inaczej i starali się poznać obiektywną prawdę, więc kiedy nastał rok 1989 i wybuchła Aksamitna Rewolucja, wybuchła ogromna fala zainteresowania tymi konstrukcjami i zaczęły pojawiać się pierwsze prywatne muzea w obiektach fortyfikacji. Szczyt tych zainteresowań przypadł w czeskim społeczeństwie na lata dziewięćdziesiąte, do dzisiaj nie brakuje jednak pasjonatów tego tematu. Ekspozycje swoją wiarygodnością zbliżają się do realnego stanu z roku 1938, a poziom wiedzy historycznej o tamtych czasach jest na znacznie wyższym poziomie, niż kiedykolwiek dotąd. Skomplikowanemu okresowi wojny w tym regionie oprócz muzeów w fortyfikacjach poświęcony jest również monumentalny zrekonstruowany Narodowy Pomnik II Wojny Światowej w Hrabyni, który przeprowadzi zwiedzającego przez cały okres lat 1938 do 1945, pozwalając mu uzyskać kompleksowy obraz tego, jak ten okres doświadczył region, w którym właśnie się znajduje.

W ramach umocnień na granicy Śląska po polskiej stronie znacznie zaangażowane jest Stowarzyszenie Na Rzecz Zabytków Fortyfikacji „Pro Fortalicium”, które rozpoczęło swoją działalność już w roku 1997. Stowarzyszenie założyła grupa pasjonatów z gminy Piekary Śląskie i okolicy. Głównym celem była wówczas naprawa i renowacja polskiego ciężkiego schronu bojowego nr 52 w Dobieszowicach, co jednak oznaczały początek ambitnych projektów w zakresie renowacji pozostałych obiektów linii fortyfikacji. Pierwszym Prezesem Stowarzyszenia był Waldemar Machoń. W krótkim czasie zaplecze stowarzyszenia zaczęło się poszerzać o nowych sympatyków i grupy osób opiekujących się innymi polskimi obiektami bojowymi. Rozszerzenie działalności stowarzyszeń zmusiło jego członków do zarejestrowania formalnej działalności, co nastąpiło w grudniu 2001 roku. W roku 2006 nowym Prezes Stowarzyszenia został Dariusz Pietrucha, którym jest nim do dziś. Od tej chwili aż do chwili obecnej zakres działalności stowarzyszenia wyraźnie się poszerzył. Obecnie stowarzyszenie zajmuje się prawie 40 obiektami w trzech województwach (Śląskie, Małopolskie i Mazowieckie). Stowarzyszenie skupia około 160 mężczyzn i kobiet, których łączy miłość i szacunek do historii. Jesteśmy największym tego rodzaju stowarzyszeniem w Europie, zarówno pod względem liczby członków, jak i obiektów, którymi się opiekujemy. Oprócz tego prowadzimy działalność wydawniczą wydając różnego rodzaju Materiały Informacyjne, jak również nasz stały periodyk w postaci „Rocznika Fortyfikacji Śląskich”, które dotychczas wydaliśmy 12 tomów.

Naszym priorytetem jest również kształcenie najmłodszego pokolenia, dlatego w roku 2008 podpisaliśmy umowę o współpracy z katowickim oddziałem Instytutu Pamięci Narodowej. Dzięki temu wspólnie prowadzimy warsztaty lub działalność edukacyjną. Naszym pierwszorzędnym celem jest jednak opieka nad fortyfikacjami, tak samo, jak ta, która związana jest z historią II wojny światowej. Otoczyliśmy opieką przede wszystkim linię polskich stałych fortyfikacji o nazwie Silesia Fortified Area, ale opiekujemy się również niemieckimi obiektami sprzed wojny o nazwie Niemiecka Górnośląska Pozycja, jak również o niemieckie schrony przeciwlotnicze LSD i inne obiekty. Staramy się chronić wszystko, co było dowodem krwawych walk w czasach II Wojny Światowej oraz wojennych zmagań Polski i Niemiec. Codziennie współpracujemy Instytutem Pamięci Narodowej w Warszawie, Biurem Generalnego Konserwatora Zabytków w Warszawie, jak również z wojewódzkimi urzędami konserwatorskimi. Dzięki nam wiele obiektów wpisano do wojewódzkich rejestrów zabytków, co zapewnił ich faktyczną i trwałą ochronę prawną.

Naszym marzeniem jest nawiązanie szerokiej współpracy z kolejnymi stowarzyszeniami działającymi w tym samym obszarze zarówno w Polsce, jak i na terytorium całej Europy. Dzięki temu połączeniu i wspólnej współpracy z partnerem Śląsk Opawski mamy nadzieję na dalsze poszerzanie wiedzy i świadomości o wspólnej, bardzo bogatej w wydarzenia historii, z którą nierozerwalnie związane są konstrukcje bojowe linii fortyfikacji.

Tři klíčové aktivity jsou realizována v rámci projektu "Opevnění Slezska“, reg. č. CZ.11.4.120/0.0/0.0/16_013/0002148, který byl spolufinancován z prostředků Evropského fondu pro regionální rozvoj z Programu INTERREG V-A Česká republika – Polsko prostřednictvím Fondu mikroprojektů 2014-2020 v Euroregionu Silesia. Projekt vznikl spoluprací mezi Turistickou oblastí Opavské Slezsko, z.s. a polským partnerem Sdružení pro památky opevnění „Pro Fortalicium“.

Aktivity, které byly během projektu realizovány:

1) Tištěný mapový průvodce

2) Webová prezentace - www.opevneni-slezska.eu

3) Akce Otevřené bunkry dne 25.9.2022